Για να συνεννοηθούμε: Τα εθνικά μνημεία αποτελούν τα ύψιστα χωρικά σύμβολα των κοινωνιών. Όταν οι κοινωνίες και οι λαοί θέλουν να δηλώσουν, να μνημονεύσουν, να υμνήσουν
ή να θρηνήσουν συλλογικά — με ένταση, με βαρύνουσες και εμβληματικές πράξεις — το πράττουν ενώπιον τους. αναφέρονται σε αυτά.
Αυτή είναι η Βαστίλλη, αυτή η Κόκκινη Πλατεία, η Πλατεία Ταχρίρ, η Τιεν Αν Μεν, η Τραφάλγκαρ Σκουέαρ· σχεδόν όλες, μα όλες, οι μεγάλες πλατείες της Ευρώπης και της Αμερικής.
Είναι στον γενετικό κώδικα των πόλεων: οι μεγάλες πλατείες των αστικών συγκεντρώσεων να ταυτίζονται, πολλές φορές, με το μνημείο της πόλης ή να βρίσκονται δίπλα του.
Ο κύριος τόπος συγκέντρωσης του λαού της Κωνσταντινούπολης υπήρξε ο Ιππόδρομος, και δίπλα του το κορυφαίο ιερό τοπόσημο της Αυτοκρατορίας — η Αγία Σοφία. Εκεί ξέσπασε η Στάση του Νίκα. Το ίδιο συνέβη στη Βενετία, με την πλατεία του Σαν Μάρκο, τον ναό και το δουκικό παλάτι, στις μεσαιωνικές και αναγεννησιακές πλατείες. Μπορώ να συνεχίσω με άπειρα παραδείγματα. Αυτές οι πλατείες, με τα μνημεία τους, υπήρξαν — και παραμένουν — οι ισχυροί αστικοί πυκνωτές των πόλεων, αρχαίων και σύγχρονων. Και δεν φαίνεται πως θα πάψουν να είναι.
Πίσω στην Αθήνα: Η πρώτη πλατεία της πόλης, η Πλατεία των Ανακτόρων, είχε ως κορυφαίο σύμβολο τα ίδια τα Ανάκτορα του Όθωνα. Στο σχεδόν αδιαμόρφωτο ακόμη πλάτωμά της ξέσπασε η Επανάσταση για το Σύνταγμα στις 3 Σεπτεμβρίου 1843. Έτσι γεννήθηκε η Πλατεία Συντάγματος.
Ένα μεγάλο τμήμα του χώρου της είναι αφιερωμένο, εδώ και σχεδόν έναν αιώνα — από το 1932 — στον Άγνωστο Στρατιώτη. Τότε, η Πλατεία Συντάγματος δεν είχε ακόμη αποκτήσει τους συμβολισμούς που φέρει σήμερα. Τους απέκτησε με την Απελευθέρωση, τον Οκτώβριο του 1944, με τα ματωμένα Δεκεμβριανά, με τα δίσεχτα χρόνια των Ιουλιανών και της Αποστασίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι εκεί ακριβώς έστησαν τα τεθωρακισμένα τους οι δικτάτορες στις 21 Απριλίου 1967, κι εκεί γιόρτασαν οι Αθηναίοι το τέλος τους, υποδεχόμενοι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 24 Ιουλίου 1974. Εκεί σκοτώθηκαν ο Κουμής και η Κανελλοπούλου από τα αφιονισμένα ΜΑΤ στη διαδήλωση του Νοέμβρη του 1980. Εκεί στήθηκαν οι μεγάλες νικητήριες συγκεντρώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου το 1981 και το 1985. Εκεί τα μεγάλα εργατικά και εκπαιδευτικά συλλαλητήρια, οι φοιτητικές διαδηλώσεις του Νόμου 815 (1979) και του Άρθρου 16 (2007).
Από το μαθητικό ξέσπασμα του Δεκεμβρίου 2008 για τη δολοφονία Γρηγορόπουλου, έως τις Πλατείες του 2011, από το Δημοψήφισμα του 2015 έως τα Τέμπη του 2025, η Πλατεία Συντάγματος συνέχισε να είναι το συλλογικό βήμα της Δημοκρατίας. Ο τόπος συνάθροισης του αθηναϊκού λαού — άλλοτε ειρηνικά, άλλοτε βίαια· άλλοτε για καλό, άλλοτε για κακό· άλλοτε για να διεκδικήσει, άλλοτε για να συγκρουστεί.
Εδώ και πολλά χρόνια, η Πλατεία Συντάγματος δύο φορές τον χρόνο — 25 Μαρτίου και 28 Οκτωβρίου — ανήκει στην εξουσία, η οποία από την υπερυψωμένη εξέδρα της παρακολουθεί τις παρελάσεις στρατού και μαθητών. Ο «λαός» στα πεζοδρόμια πίσω από κορδόνια ασφαλείας.
Μόνο αυτές τις δύο ημέρες η πλατεία αποστειρώνεται· ανήκει στους κοσμικούς και θρησκευτικούς ηγέτες της χώρας. Ενίοτε και σε ολιγόλεπτες επισκέψεις ξένων ηγετών. Όλες τις άλλες ημέρες ανήκει σε όλους — με το Μνημείο άσβεστο και αβεβήλωτο.
Με εξαιρέσεις, όπως πάντα: ανεγκέφαλους ή εντεταλμένους που κάποτε επιχειρούν να το βανδαλίσουν.
Μα ποιος δεν τους θυμάται — όπως και ποιος δεν θυμάται, επίσης, τους γέροντες σταυραετούς της Εθνικής Αντίστασης, τους ζώντες τότε θρύλους της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας, τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μανώλη Γλέζο, αγκαλιασμένους, να δέχονται τα χτυπήματα των βέβηλων κρανοφόρων της αστυνομίας, στις 12 Μαρτίου του 2012, ενώπιον του Άγνωστου Στρατιώτη. Ας αφήσουμε, λοιπόν, τα περί βεβηλώσεων·
ας τελειώνουμε με τους βέβηλους — όχι με την Πλατεία Συντάγματος.
ΥΓ. Δύο εξαιρετικοί ιστορικοί, ο Antonis Liakos και ο Vangelis Karamanolakis, έχουν ήδη γράψει πολύ καλύτερα από εμένα για το τι σημαίνει να φυλάει ο στρατός το λίκνο της Δημοκρατίας. Το μόνο που αξίζει να συμπληρωθεί είναι το εξής:
Όποιος το σκέφτηκε, δεν έχει ιδέα ούτε από Ιστορία, ούτε από το τι σημαίνει κοινωνία και πολιτική. Τέτοιες «εξυπνάδες» τις λένε, κατά κανόνα, όσοι έχουν χάσει πλήρως την επαφή με την κοινωνία — βασιλείς και δικτάτορες στις τελευταίες ημέρες της δόξας τους.
